-t

Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2020

Κορωνοϊός και μαθηματικά

Καθηγητής του ΑΠΘ, συνεργάτης του Νομπελίστα Προγκοζίν, εξηγεί πώς βοηθούν


Ο καθηγητής στο ΑΠΘ Γιάννης Αντωνίου μιλά για τα μοντέλα με τα οποία γίνονται οι προβλέψεις για την πορεία του κορωνοϊού.



Μια εξίσωση, σαν αυτή που έφτιαξε ο Νεύτωνας στις αρχές του 18ου αιώνα που μας λέει ότι ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας είναι ανάλογος της δύναμης που ασκείται σε ένα σώμα, βρίσκεται πίσω από τα μαθηματικά μοντέλα με βάση τα οποία οι ειδικοί κάνουν προβλέψεις για την πορεία της πανδημίας. Μεταβλητές όπως το πλήθος των νοσούντων από Covid-19, των ευπαθών, των θεραπευμένων σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, εισάγονται στις διαφορικές εξισώσεις και οι προβλέψεις γίνονται με το πάτημα ενός κουμπιού στον υπολογιστή.


Παρότι τα μοντέλα αυτά προσφέρουν μια πρώτη εικόνα της δυναμικής της επιδημίας, χωρίζοντας τον πληθυσμό σε ομάδες μολυσματικών, ευπαθών, θεραπευμένων, δεν λαμβάνουν, υπόψη, το βασικότερο ζητούμενο, σύμφωνα με τον καθηγητή Μαθηματικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και επί σειρά ετών συνεργάτη του Νομπελίστα φυσικοχημικού Ιλία Προγκοζίν, Γιάννη Αντωνίου. «Αυτό είναι οι επαφές που έχει κάθε άτομο, οι οποίες καθορίζουν την μετάδοση της νόσου στην κοινωνία. Εκεί παίζεται το παιχνίδι. Ένα άτομο με πολλές διασυνδέσεις δεν επηρεάζει τη μετάδοση του ιού όπως ένα άτομο με λίγες επαφές. Η διάδοση ενός ιού καθορίζεται από την γεωμετρία των επαφών των ατόμων» εξηγεί ο ίδιος στο ΑΠΕ - ΜΠΕ.


H Θεωρία Δικτύων στην πανδημία του κορωνοϊού

Η γεωμετρία των επαφών των ατόμων αναλύεται με τα εργαλεία της Θεωρίας Δικτύων, μέσω της οποίας μπορούν να ξεπεραστούν οι περιορισμοί των μαθηματικών μοντέλων που εφαρμόζονται μέχρι στιγμής. Οι περιορισμοί οφείλονται στο ότι δεν λαμβάνεται υπόψη η τοπική πληροφορία.


«Στο δίκτυο οι κόμβοι είναι οι άνθρωποι. Ένας κόμβος που βλέπει πολλούς άλλους κόμβους λέγεται ομφαλός. Ο ομφαλός έχει πάρα πολλές άμεσες διασυνδέσεις. Εάν μολυνθεί ο ομφαλός θα μολύνει πολύ περισσότερους. Αν, για παράδειγμα, ένα άτομο πάει σε ένα γαμήλιο γλέντι και μιλήσει με εκατό άλλα άτομα, σύμφωνα με τα ποσοστά μετάδοσης του ιού, θα μολύνει σίγουρα τριάντα με σαράντα ανθρώπους. Η παρουσία πολλών ομφαλών αυξάνει τον βασικό ρυθμό αναπαραγωγής, το πολυσυζητημένο R_0 (δηλαδή πόσους μολύνει ένας μολυσμένος κατά μέσο όρο)» υπογραμμίζει χαρακτηριστικά ο κ. Αντωνίου.


Επιπλέον σημειώνει ότι ένας δείκτης που περιγράφει την κρισιμότητα της κατάστασης είναι το πόσο διασυνδεδεμένοι είναι οι ομφαλοί μεταξύ τους. Αν τα δεδομένα αυτά υπάρχουν, μπορεί κανείς να εξετάσει - με ένα κλικ - πόσο συνδέονται μεταξύ τους οι ομφαλοί. Αυτός ο δείκτης ονομάζεται assortativity (συνταίριασμα) και αν είναι υψηλός, τότε η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη. Αν είναι χαμηλός, τότε υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης και απομόνωσης των «ομφαλών» ώστε να περιοριστεί η μετάδοση του ιού. Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον καθηγητή, ότι αν υπάρχει η πληροφορία που αφορά το δίκτυο επαφών των ανθρώπων, είναι εφικτή η μοντελοποίηση της διάδοσης του ιού, γεγονός που μπορεί να παρέχει νέους δείκτες. Οι δείκτες αυτοί μπορούν να εκτιμήσουν ακριβέστερα τους χρόνους διάδοσης και το αποτέλεσμα των έγκαιρων παρεμβάσεων για την αποφυγή εξάπλωσης της πανδημίας. «Ένα μέρος των δεδομένων αυτών για τα δίκτυα των επαφών υπάρχει, ωστόσο απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει η μοντελοποίηση της διάδοσης του κορωνοϊού μέσω της Θεωρίας Δικτύων είναι η απόκτηση των δεδομένων αυτών από ιατρούς και η συνεργασία τους, στη συνέχεια, με μαθηματικούς, για την διαρκή αναπροσαρμογή των μοντέλων όσο παράγονται νέα δεδομένα» προσθέτει.


Τα ανοιχτά προβλήματα των διαφορικών εξισώσεων του κορωνοϊού

Σε κάθε περίπτωση, ο καθηγητής Μαθηματικών του ΑΠΘ επισημαίνει ότι είναι απαραίτητο τα μαθηματικά μοντέλα που βασίζονται στις διαφορικές εξισώσεις και χρησιμοποιούνται κατά κόρον, να λαμβάνουν υπόψη δύο συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι ότι οι παράμετροι που εισάγονται στην εξίσωση μεταβάλλονται διαρκώς, συνεπώς είναι απαραίτητος ο υπολογισμός τους εκ νέου, όταν το εκτιμούν οι λοιμωξιολόγοι, ώστε να διορθώνεται η εξίσωση και τα αποτελέσματά της να ανταποκρίνονται στην διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Επίσης η εξίσωση μπορεί να βελτιώνεται, με την προσθήκη και άλλων παραμέτρων που διαπιστώνουν οι γιατροί. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η αδυναμία ακριβούς προσδιορισμού, ανά πάσα στιγμή, των ατόμων που μπορεί να φτάσουν στη χώρα από οποιοδήποτε σημείο και μπορεί να είναι φορείς του ιού, ώστε τελικώς να μην γίνεται καταγραφή και καταχώρησή τους. Το στοιχείο αυτό δεν εισάγεται στην εξίσωση, ωστόσο μέχρις ενός σημείου, αντιμετωπίζεται μέσω του υπολογισμού των επιπτώσεων των σφάλματων στην εξίσωση και συνακόλουθα στην ακρίβεια των προβλέψεων.


Κορωνοϊός και θεωρία του Χάους

Στο ερώτημα αν η έννοια του χάους βρίσκει εφαρμογή στην κατάσταση που διαμορφώνεται με τον κορωνοϊό στη χώρα μας, ο κ. Αντωνίου αναφέρει: «χάος σημαίνει υψηλή ευαισθησία σε μικρές διαταραχές - αβεβαιότητες. Αν εμφανιστεί ευαισθησία και μικρές αλλαγές μπορούν να ανατρέψουν την πορεία της πανδημίας, τότε εκδηλώνεται χάος που καθιστά ανέφικτη την μεσο-μακροπρόθεσμη πρόβλεψη. Αν πάλι οι μικρές αλλαγές που μπορεί να υπάρχουν, δεν ανατρέπουν σημαντικά την πορεία της πανδημίας τότε εχουμε ομαλότητα, δεν υπάρχει χάος». Διευκρινίζει, πάντως, ότι μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει συστηματική ανάλυση ευαισθησίας στα συγκεκριμένα μαθηματικά μοντέλα και με τις συγκεκριμένες τιμές, συνεπώς δεν μπορεί να εξαχθεί κάποιο καθολικό συμπέρασμα σχετικά με το αν το χάος εκδηλώνεται στην περίπτωση της πανδημίας. Γενικά πάντως, σχολιάζει ότι οι διαφορικές εξισώσεις που έχουν ενσωματωθεί στη φαρέτρα των επιδημιολόγων παρουσιάζουν χάος σε πολύ ακραίες περιπτώσεις.


Καλά νέα από τη συμμετοχή των φοιτητών στα μαθήματα

Πέραν, όμως, των αποτελεσμάτων των μαθηματικών μοντέλων, το σίγουρο είναι, κατά τον κ. Αντωνίου, ότι εν μέσω πανδημίας, το ποσοστό των φοιτητών που παρακολουθεί τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο μέσω τηλεδιάσκεψης έχει διπλασιαστεί σε σχέση με την προ κορωνοϊού εποχή και τη δια ζώσης διδασκαλία. «Παλαιότερα η συμμετοχή ήταν μισή από ό,τι σήμερα που διαμορφώνεται κοντά στο 100%. Οι φοιτητές έχουν, επίσης, κερδίσει χρόνο από τις μετακινήσεις τους ενώ και η επιστημονική συνεργασία μεταξύ καθηγητών και φοιτητών έχει διευκολυνθεί, γίνεται αμεσότερα και πιο γρήγορα, τηλεφωνικά ή μέσω τηλεδιάσκεψης» υπογραμμίζει.


Υπάρχει τελικά ελπίδα χωρίς τα μαθηματικά;

«Όχι, δεν υπάρχει» απαντά αφοπλιστικά ο κ. Αντωνίου και τονίζει ότι τα μαθηματικά μοντέλα και οι προσομοιώσεις που γίνονται μέσω αυτών, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, διευκολύνουν πολύ τους επιστήμονες στην πρόβλεψη και την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται. «Το να θεωρεί κανείς ότι υπάρχει ελπίδα στην πανδημία χωρίς μαθηματικά είναι σαν να πιστεύει ότι ο άνθρωπος να πάει στη σελήνη χωρίς μαθηματικά» λέει χαριτολογώντας. Προβλέπει, μάλιστα, τέτοια πρόοδο στα μαθηματικά και στην τεχνολογία τα επόμενα δέκα χρόνια, που οι προσομοιώσεις θα αγγίζουν τεράστια ποσοστά ακρίβειας και οι άνθρωποι θα έρθουν αντιμέτωποι με ένα μεγάλο δίλημμα: την εξομοίωσή τους με τις μηχανές ή την αποδέσμευση του νου από μηχανικές διεργασίες, για την ανάπτυξη της σκέψης, την εμβάθυνση του στοχασμού και την καλλιέργεια της καλλιτεχνικής δημιουργικής έκφρασης...

ΠΗΓΗ 

Πέμπτη 7 Μαΐου 2020

Μαριάμ Μιρζαχανί: Η μαθηματική ιδιοφυϊα που έφυγε νωρίς

Μαριάμ Μιρζαχανί: Η μαθηματική ιδιοφυϊα που έφυγε νωρίς

Γεννημένη το 1977 στην Τεχεράνη όπου μεγάλωσε, η Μαριάμ έγινε τον Αύγουστο του 2014 η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκεμε το μεγαλύτερο βραβείο στα μαθηματικά, το Μετάλλιο Φιλντς, το "Νόμπελ" των μαθηματικών, όπως θεωρείται.
Η ειδική στη γεωμετρία των μη κανονικών σχημάτων είχε ανακαλύψει νέους τρόπους υπολογισμού των όγκων των αντικειμένων με υπερβολικές επιφάνειες, όπως για παράδειγμα η σέλα του αλόγου.
"Παρά τον πολύ θεωρητικό χαρακτήρα της δουλειάς της, το έργο της έχει εφαρμογές στη φυσική, την κβαντική μηχανική και σε άλλες επιστήμες πέραν των μαθηματικών", υπογραμμίζει η Stanford News.
Όταν ήταν παιδί, η Μαριάμ ονειρευόταν να γίνει συγγραφέας αλλά ο πυρετός των αριθμών και των εξισώσεων την κατέλαβε από τότε που ήταν στο κολέγιο, για να μην την αφήσει ποτέ. "Είναι διασκεδαστικό, σαν να φτιάχνεις ένα παζλ ή να λύνεις ένα αστυνομικό αίνιγμα", έλεγε στην εφηβεία της κατά την οποία διακρίθηκε κερδίζοντας τις Ολυμπιάδες των Μαθηματικών επί δύο συνεχή χρόνια, το 1994 και το 1995, με εξαιρετικές επιδόσεις. "Η πιο συναρπαστική ώρα μου ήταν όταν διάβαζα διηγήματα, στην πραγματικότητα διάβαζα οτιδήποτε έβρισκα. Δεν μου είχε περάσει καν από το μυαλό να ακολουθήσω τα μαθηματικά, πριν από την τελευταία χρονιά στο λύκειο. Ο μεγαλύτερος αδελφός μου ήταν αυτός που με έκανε να ενδιαφερθώ για την επιστήμη γενικά και στη συνέχεια μαθηματικοί και επιστήμονες που γνώρισα στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Σαρίφ της Τεχεράνης", έλεγε σε συνέντευξή της στο Clay Mathematics Institute (CMI) το 2008.
Παρότι το Ιράν και οι ΗΠΑ διέκοψαν το 1980 τις διπλωματικές τους σχέσεις, η Μαριάμ αφήνει τη χώρα της για το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ όπου παίρνει το διδακτορικό της 2004 παρουσιάζοντας μια διατριβή "αριστούργημα", γράφει η Stanford News. "Οι περισσότεροι μαθηματικοί δεν θα παράξουν ποτέ κάτι τόσο καλό. Αυτή το έκανε ήδη από τη διατριβή της", είχε γράψει τότε ο Μπένσον Φαρμπ, καθηγητής μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Στη συνέχεια πήγε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον πριν διδάξει πλέον ως καθηγήτρια μαθηματικών στα 31 της στο Στάνφορντ.
Η Μαριάμ Μαρζαχανί μένει μέχρι σήμερα η μόνη γυναίκα που έχει τιμηθεί με το Fields Metal, ένα βραβείο που δίδεται από το 1936 σε μαθηματικούς ηλικίας έως 40 ετών.
"Έχοντας άριστη γνώση ενός πολύ ετερόκλητου φάσματος μαθηματικών τεχνικών και διαφορετικών μαθηματικών μεθόδων, κατέχει έναν σπάνιο συνδυασμό τεχνικών ικανοτήτων, τολμηρής φιλοδοξίας και βαθιάς περιέργειας", έγραφε το Διεθνές Μαθηματικό Συνέδριο (ICM) ανακοινώνοντας τη βράβευσή της.

"Είναι μεγάλη τιμή και θα ήμουν ευτυχής αν αυτό ενθαρρύνει τις νέες επιστήμονες και τις μαθηματικούς. Είμαι πεπεισμένη ότι πολλές γυναίκες θα λάβουν αυτό το είδος του βραβείου τα επόμενα χρόνια", είχε δηλώσει η ίδια κατά τη βράβευσή της, όπως αναφέρεται στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Σύμφωνα με τη Stanford News, ο αγαπημένος τρόπος της Μαρζαχανί να δουλεύει πάνω στην επίλυση ενός προβλήματος ήταν να γράφει πρόχειρα πάνω σε μεγάλες λευκές κόλες χαρτιού, σχολιάζοντας τους τύπους της γύρω από τα σκίτσα που έκανε. Η μικρή της κόρη περιέγραφε τη δουλειά της λέγοντας ότι η "μαμά ζωγράφιζε".
Πέθανε στις ΗΠΑ, σε ηλικία 40 ετών η Ιρανή μαθηματικός και πρώτη γυναίκα βραβευμένη με το Fields Metal, τη μεγαλύτερη διάκριση στη μαθηματική επιστήμη. Η Μαριάμ Μιρζαχανί νικήθηκε από τον καρκίνο και οι συνάδελφοί της και οι ιρανικές αρχές εξέφρασαν τη βαθύτατη θλίψη τους για την απώλεια.
"Η Μαριάμ έφυγε πάρα πολύ νωρίς αλλά η επιρροή της θα μείνει ζωντανή σε χιλιάδες γυναίκες που ενθάρρυνε να ακολουθήσουν το δρόμο των μαθηματικών και των επιστημών", είχε πει ο πρόεδρος του Στάνφορντ Μαρκ Τεσιέ-Λαβίν.

Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 2019

Η αρχαία ελληνική τεχνολογία και τα θαυμαστά τα έργα της Ταξίδι στον κόσμο των εξωπραγματικών εφευρέσεων των αρχαίων Ελλήνων!

Η αρχαία ελληνική τεχνολογία και τα θαυμαστά τα έργα της

Ταξίδι στον κόσμο των εξωπραγματικών εφευρέσεων των αρχαίων Ελλήνων!


Η αρχαία ελληνική τεχνολογία και τα θαυμαστά τα έργα της

Την ώρα που η προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στους τομείς της λογικής σκέψης, της επιστήμης και των καλών τεχνών παραμένει αξεπέραστη, η ιστορία της αρχαιοελληνικής τεχνολογίας παραμένει εν πολλοίς άγνωστη, ακόμα και σε μας.
Τα απίστευτα τεχνολογικά επιτεύγματα των προγόνων μας φαίνεται να έχουν υποχωρήσει κάτω από το πελώριο βάρος των κολοσσιαίων συνεισφορών τους σε αυτό που ονομάζουμε γέννηση του σύγχρονου κόσμου, αν και αυτό μόνο άδικο μπορεί να χαρακτηριστεί.
Γιατί οι αρχαίοι ημών πρόγονοι έκαναν τη μεγάλη πολιτισμική διαφορά και στον τομέα της τεχνολογίας, αφήνοντας παγκόσμια κληρονομιά ένα πρωτάκουστο τεχνολογικό θαύμα που όμοιό του δεν υπήρχε στον τότε γνωστό κόσμο.
Εδώ δεν θα μιλήσουμε φυσικά για τη συνωμοσιολογική «απόκρυφη τεχνολογία» των Ελλήνων, καθώς αυτές οι ιστορίες γι’ αγρίους το μόνο που κάνουν είναι να συσκοτίζουν τη λαμπρή παρακαταθήκη του ελληνικού πολιτισμού. Οι αρχαίοι δεν είχαν εξάλλου ανάγκη από «μυστικές τεχνολογίες», καθώς οι φανερές τους έφταναν και περίσσευαν για να τους στέψουν πρωτομάστορες ενός κόσμου που ερχόταν ολοταχώς να κόψει δεσμούς με τα παλιά και να βάλει τα πρώτα θεμέλια αυτού που θα ονομαζόταν αργότερα δυτικός πολιτισμός.
Τα τεχνολογικά δημιουργήματά τους είχαν εξάλλου την οσμή του απόκοσμου, καθώς πώς μπορείς να ισχυριστείς σε κάποιον ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ρομπότ-υπηρέτριες, κινηματογράφο, αυτόματα ρολόγια και αναλογικούς υπολογιστές και να μη σε κοιτάξει σαν εξωγήινο!
Κι όμως, η ενδελεχής μελέτη της αρχαιοελληνικής, λατινικής και αραβικής γραμματείας, των αγγειογραφικών πληροφοριών και των λιγοστών σχετικών αρχαιολογικών ευρημάτων υποδεικνύουν έναν κόσμο γεμάτο από τεχνολογικά καλούδια που θα ζηλεύαμε ενδεχομένως ακόμα και σήμερα.
Η σχετικά άγνωστη αυτή πτυχή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού φανερώνει πράγματι ότι η τεχνολογία αιχμής των αρχαίων Ελλήνων, εκεί στα τέλη του αρχαιοελληνικού κόσμου, ήταν εξαιρετικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης δυτικής τεχνολογίας. Κοχλίες και περικόχλια, οδοντωτοί τροχοί, κανόνες, τροχαλίες, ιμάντες, αλυσίδες και βαλβίδες επιστρατεύτηκαν για να φτιάξουν όλων των λογιών τα gadgets, αποτελώντας τον θεμέλιο λίθο της πολύπλοκης ελληνικής τεχνολογίας. Και την ίδια τη βάση για τη σύγχρονη τεχνολογική περιπέτεια φυσικά, καμιά αμφιβολία!
Μετά το τέλος του ελληνικού κόσμου, η ανθρωπότητα θα χρειαζόταν περισσότερα από χίλια χρόνια για να επανακτήσει την αξιοθαύμαστη και λησμονημένη τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων. Πάνω της πάτησε, υιοθετώντας τη ανέξοδα και απροβλημάτιστα, και ανοίχτηκε με θάρρος σε αυτό που θα ονομαζόταν σύγχρονη επιστήμη, αντλώντας από τους Έλληνες τις ίδιες τις εννοιολογικές βάσεις του δυτικού τεχνολογικού πολιτισμού.
Περισσότερες από 300 εφευρέσεις των Ελλήνων είναι σήμερα γνωστές και όλες τους σε κάνουν να ξύνεις το κεφάλι σου για τα πώς και τα γιατί της ύπαρξής τους: από το «ρομπότ-υπηρέτρια» του Φίλωνα, τον υδραυλικό τηλέγραφο του Αινεία και τον «κινηματογράφο» του Ήρωνα μέχρι το αυτόματο ωρολόγιο του Κτησίβιου, τον αστρολάβο του Πτολεμαίου και τον αναλογικό υπολογιστή των Αντικυθήρων, οι έλληνες τεχνουργοί πάτησαν πάνω στους πρωτοπόρους μαθηματικούς, γεωγράφους, αστρονόμους και φιλοσόφους και σκάρωσαν εφευρέσεις που έμελλε να γίνουν τα δομικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας τεχνολογίας.
Ήταν όμως και οι ίδιοι οι επιστήμονες που έβρισκαν πρακτικές εφαρμογές στις θεωρίες τους, δημιουργώντας έναν εκρηκτικό τεχνολογικό κόσμο που παλλόταν από εφευρέσεις, αυτόματα και υπολογιστές, λες και ξεπήδησε από σελίδες επιστημονικής φαντασίας. Πλάτωνας (ξυπνητήρι), Αριστοτέλης (ρολόι-ξυπνητήρι), Πυθαγόρας (κούπα), Αρχιμήδης (υδραυλικό ωρολόγιο), Αρχύτας (πτητική συσκευή) μπόλιασαν την τεχνολογία με θαυμαστά έργα, δίνοντας την ιδανική πάσα στους αλεξανδρινούς μηχανικούς να γεμίσουν τον κόσμο με καταπληκτικά «μαγικά» αυτόματα τεχνουργήματα, ρομπότ, «κινηματογράφο», «αυτοκίνητο-κουκλοθέατρο» και άλλα πολλά εξώκοσμα μαραφέτια.
Η ελληνική τεχνολογία απλώθηκε πάνω σε όλους τους τομείς του επιστητού και αφορούσε, πέρα από τα θρυλικά «αυτόματα», τα αστρονομικά ρολόγια (αστρολάβος, τετράντας κ.λπ.) και τους μετρητικούς μηχανισμούς (διόπτρες, αλφάδια, οδόμετρα, ναυτικά δρομόμετρα, ποδοκίνητους τόρνους, παντογράφους, γωνιόμετρα, ανεμολόγια, τρύπανα, εσωτερικούς σπειροτόμους κ.λπ.), σε ιατρική τεχνολογία («Πυουλκός», η σύριγγα δηλαδή), αγροτική (ελαιοτριβεία, μύλοι, πρέσες λαδιού και άροτρα), υφαντική («Αργαλειός της Πηνελόπης»), αθλητική (Ύσπληγα και Ιππάφεση), μηχανική (γερανοί, ανυψωτικά μηχανήματα, πολύσπαστα, βαρούλκα, σύνδεσμοι, γόμφοι και εμπόλια), υδραυλική (Κηλώνιον, αλυσιδωτές αντλίες, υδραυλικοί τροχοί, πυροσβεστικές αντλίες, φυσερά και αεραντλίες), αλλά και τηλεπικοινωνίες (Πυρσεία και Φρυκτωρίες, υδραυλικοί και ακουστικοί τηλέγραφοι, κρυπτογραφικοί δίσκοι), πολιορκητικές συσκευές (Αιωρούμενος Κριός του Γήρα, Χελώνη Επίχωσης του Διάδη, Ελέπολις του Επιμάχου, Σαμβύκη του Δαμίου, Φλογοβόλο των Βοιωτών, Γαστραφέτης, αλλά και τα πάμπολλα είδη καταπέλτη) και τόσα ακόμα!
Το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας «Κώστας Κοτσανάς», που εδρεύει στο Κατάκολο Ηλείας από το 2003, φιλοξενεί την απίστευτη τεχνολογία των προγόνων μας, η οποία καλύπτει μια μακρά περίοδο από το 2000 π.Χ. μέχρι και το τέλος του ελληνικού κόσμου. Ο Κώστας Κοτσανάς, έπειτα από την 25χρονη έρευνά του, κατάφερε να ανασυγκροτήσει την εγκυρότερη και πληρέστερη έκθεση για την αρχαία ελληνική τεχνολογία. Όλες οι φωτογραφίες των αρχαιοελληνικών τεχνολογιών προέρχονται από το υπέροχο μουσείο του.
Κι αν ο υπολογιστικός μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο φορητός υπολογιστής της αρχαιότητας και η πρώτη ποτέ αναλογική υπολογιστική μηχανή του κόσμου που χρησιμοποιούνταν για τον καθορισμό και την πρόβλεψη σημαντικών αστρονομικών και ημερολογιακών γεγονότων, παραείναι δημοφιλής για να αναλυθεί, ώρα να ανακαλύψουμε μερικές μόνο από τις κολοσσιαίες σε σύλληψη και εκτέλεση τεχνολογικές συνεισφορές της αρχαίας Ελλάδας…

O «Κινηματογράφος» του Ήρωνα

rrxaaxiailllika1
Το σταθερό αυτόματο θέατρο του Ήρωνα, που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν απλώς «κινηματογράφο», ήταν άλλη μια ξακουστή εφεύρεση της πολυσχιδούς αυτής προσωπικότητας από την Αλεξάνδρεια. Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς ήταν πολυπράγμων μηχανικός, άριστος μαθηματικός και μοναδικός εφευρέτης που δικαίως χαρακτηρίστηκε «Ντα Βίντσι της αρχαιότητας», όταν δεν λειτουργούσε φυσικά ως θαυματοποιός και μαέστρος των τεχνασμάτων.
Στο βιβλίο του «Πνευματικά», ο Ήρωνας περιγράφει ογδόντα περίπου αυτοματισμούς, πρακτικές εφαρμογές δηλαδή όλων των τότε γνωστών αρχών των φυσικών επιστημών, και στο επόμενο σύγγραμμά του «Αυτοματοποιητική» μας αφηγείται το «κινητό αυτόματο» (ένα αυτοκινούμενο προγραμματιζόμενο όχημα) και το εκπληκτικό «στατόν» αυτόματο θέατρο, τον κινηματογράφο των αρχαίων Ελλήνων δηλαδή με κινούμενη εικόνα και ήχο!
Στα πρώιμα κινούμενα σχέδια του Ήρωνα μπορούσε κάποιος να παρακολουθήσει όλο τον Μύθο του Ναυπλίου, ο οποίος αποζητά να εκδικηθεί τους Αχαιούς που σκότωσαν τον γιο του Παλαμήδη στην Τροία. Η αυλαία ανοιγόκλεινε, μορφές κινούνταν, ήχοι παράγονταν, σκηνικά άλλαζαν, φωτιές άναβαν, κεραυνοί έπεφταν, βροντές ακούγονταν και πολλά ακόμα, τα οποία συνέβαιναν αυτόματα! Το «στατόν» θέατρο συνεχίζει να προβληματίζει τους σύγχρονους μηχανικούς του αυτοματισμού για τον περίπλοκο και αρμονικό τρόπο λειτουργίας του. Ο Ήρων βελτίωσε το σταθερό αυτόματο θέατρο του Φίλωνος του Βυζαντίου (3ος αιώνας π.Χ.) αποδίδοντας ένα πραγματικό θαύμα του θεάματος. Όλα μάλιστα γίνονταν αυτόματα με το τράβηγμα του σχοινιού της πρόσοψης (ή -όπως θα λέγαμε σήμερα- με το πάτημα ενός κουμπιού)…

Το «πουλί που κελαηδά» του Ήρωνα

rrxaaxiailllika2
Οι αρχαίοι το έλεγαν «Περιστρεφόμενο Φθεγγόμενο Μελαγκόρυφο» και δεν ήταν παρά μια λάρνακα ναού που παρουσίαζε ένα πουλί να περιστρέφεται αυτόματα και να κελαηδά όταν ο επισκέπτης γυρνούσε τον εξωτερικό τροχό της θήκης του. Δύο άξονες, μια σειρά από ακτινωτούς τροχούς, ένας λυγισμένος αυλός και ένα αντεστραμμένο κοίλο δοχείο που βυθιζόταν στο νερό έκαναν όλο το μαγικό.
Το πουλί περιστρεφόταν ταχύτατα και τιτίβιζε με φθόγγους μεταβαλλόμενης συχνότητας, ώστε να αποδίδεται πιστά το πραγματικό κελάηδισμα διάφορων ειδών!

Η «φιλοσοφική λίθος» του Ήρωνα

rrxaaxiailllika3
Άλλη μια απίστευτη επινόηση του Ήρωνος του Αλεξανδρέως, αυτή λειτουργούσε ως καθαρό ταχυδακτυλουργικό τρικ, μιας και ο σκοπός της ήταν να μεταποιεί ένα υγρό σε κάποιο άλλο (συνήθως τον οίνο σε νερό)! Στη «φιλοσοφική λίθο» έριχνες νεράκι και έπαιρνες ίσης ποσότητας κρασί και τανάπαλιν, όπως μας λέει ο πανεπιστήμων στα «Πνευματικά» του.

Το «αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη» του Ήρωνα

rrxaaxiailllika4
Απλά απλά, μιλάμε για τον πρώτο αυτόματο πωλητή της Ιστορίας! Ο πιστός έριχνε ένα πεντάδραχμο κέρμα στο αγγείο και έπαιρνε αυτόματα αγιασμό. Όπως μας λέει ο Ήρων στα «Πνευματικά», το νόμισμα έπεφτε πάνω στον δίσκο ενός ζυγού και με την εκτροπή του δίσκου από τη θέση του, άνοιγε μια κωνική βαλβίδα που απελευθέρωνε αντίστοιχη (του βάρους του νομίσματος) ποσότητα αγιασμένου ύδατος…

Η Αιολόσφαιρα του Ήρωνα

rrxaaxiailllika5
Πολύ πριν από τον Τζέιμς Βατ και τη Βιομηχανική του Επανάσταση, ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς είχε στα χέρια του την πρώτη ατμομηχανή της ανθρωπότητας! Και πάλι στα «Πνευματικά», ο σπουδαίος επιστήμονας μας λέει πως πάνω από τον λέβητα υπήρχαν δύο σωλήνες και γύρω από τα καμπυλωμένα άκρα τους εδραζόταν μια σφαίρα με δύο ακροφύσια. Όταν θερμαινόταν το νερό του λέβητα, ατμοποιούνταν και -περνώντας από τους δύο κατακόρυφους σωλήνες- εισερχόταν στη σφαίρα και εξερχόταν με ορμή από τα δύο ακροφύσια, εξαναγκάζοντάς τη σφαίρα σε (αντίθετης διεύθυνσης) συνεχή περιστροφή.
O πρόδρομος της ατμομηχανής λίγο έλειψε να φέρει τη Βιομηχανική Επανάσταση στα ελληνιστικά χρόνια, καθώς το μόνο που της έλειπε ήταν μια τροχαλία για τη μετάδοση της κίνησης. Η πρώιμη αυτή τεχνολογική επανάσταση δεν θα συντελούνταν βέβαια ποτέ, καθώς τον πρώτο λόγο ήταν έτοιμοι να πάρουν οι Ρωμαίοι…

Η μαγική κρήνη του Ήρωνα

rrxaaxiailllika6
Εδώ ο Ήρωνας πάντρεψε και πάλι επιστημονική γνώση, τεχνολογική καινοτομία και ολίγον από showbiz, σκαρώνοντας μια ευφυέστατη κρήνη που παραβίαζε φαινομενικά τις αρχές της υδροστατικής πίεσης και των συγκοινωνούντων δοχείων! Κι αυτό γιατί εκτόξευε το νερό ψηλότερα από τη διαθέσιμη στάθμη της δεξαμενής της.
Με έναν δαιμόνιο μηχανισμό αναπλήρωσης του υγρού και την επιστράτευση της αρχής του εγκλωβισμένου αέρα, όπως μας αποκαλύπτει στα «Πνευματικά», ο Ήρωνας μάγευε το κοινό της εποχής με τα παράδοξά του. Η κρήνη εκτόξευε το νερό ψηλότερα απ’ όσο όφειλε και το έκανε μάλιστα αυτόματα, καθώς η διαδικασία ήταν αυτοσυντηρούμενη και συνέχιζε μέχρι να αδειάσει πλήρως η δεξαμενή…

Το «ρομπότ-υπηρέτρια» του Φίλωνα

rrxaaxiailllika7
Η αυτόματη υπηρέτρια του Φίλωνα είναι πράγματι το πρώτο λειτουργικό ρομπότ της ανθρωπότητας! Δεν ήταν παρά ένα ανθρωποειδές σε φυσικό μέγεθος που κρατούσε στο δεξί του χέρι μια οινοχόη. Όταν ο χρήστης τοποθετούσε ένα κύπελλο (κρατήρα) στην παλάμη της «θεραπαινίδας», εκείνη έριχνε αυτόματα κρασί και δευτερευόντως παρείχε επιλογή για ανάμειξη με νερό, κατά την επιθυμία του κύρη της!
Στο εσωτερικό της υπηρέτριας βρίσκονταν δύο στεγανά δοχεία, ένα με κρασί και ένα με νερό, και μέσω ενός πολύπλοκου αρθρωτού μηχανισμού γινόταν όλη η αυτοματοποιημένη δουλειά. Όταν μισογέμιζε το κύπελλο με κρασί, το χέρι κατέβαινε περισσότερο (λόγω βάρους) και η ροή του οίνου σταματούσε. Αν ήθελες (αν συνέχιζες δηλαδή να αφήνεις το κύπελλο στο χέρι της κοπέλας), έρρεε νερό ώστε να αραιώσεις το κρασί σου, κατά την προσφιλή συνήθεια των αρχαίων.
Η υπηρέτρια γέμιζε το κύπελλο με καθαρό οίνο ή αραιωμένο με νερό στην ποσότητα που επιθυμούσες ανάλογα με τη χρονική στιγμή που θα τραβούσες τον κρατήρα από την παλάμη της. Απίστευτο κι όμως αληθινό…

Η ευφυής οινοχόη του Φίλωνα

rrxaaxiailllika8
Την έχουν χαρακτηρίσει ως την πρώτη ποτέ «έξυπνη» συσκευή οικιακής χρήσης στην παγκόσμια ιστορία και μάλλον έχουν δίκιο! Η λειτουργία της ήταν παρόμοια με το ρομπότ-υπηρέτρια, μόνο που εδώ μιλάμε για απλή οινοχόη. Ο Φίλων ο Βυζάντιος έφτιαξε λοιπόν τη «smart» κανάτα της αρχαιότητας, η οποία απελευθέρωνε αυτόματα νερό, κρασί ή νερωμένο κρασί ανάλογα με τη βούληση του οινοχόου.
Ένα κατακόρυφο διάφραγμα χώριζε την οινοχόη σε δύο διαμερίσματα (νερού και κρασιού) και ανάλογα με τις οπές αερισμού που κάλυπτε κάθε φορά ο οινοχόος με τα δάκτυλά του, η κανάτα έκανε όλο το μαγικό! Κάθε επιθυμία των συνδαιτυμόνων γινόταν αμέσως διαταγή για τη μαγική οινοχόη…

Το αυτόματο ωρολόγιο του Κτησίβιου

rrxaaxiailllika9
Το υδραυλικό ωρολόγιο του Κτησίβιου ήταν ένα θαύμα του αυτοματισμού με συνεχή λειτουργία χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση! Οι Έλληνες μαγεύτηκαν με τη μέτρηση του χρόνου και επινόησαν, από τον 6ο αιώνα π.Χ. ως το τέλος της αρχαιότητας, μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που χαρακτηρίζεται από απεριόριστη φαντασία, εκπληκτική ποικιλία, υψηλή αισθητική και εξαιρετική εργονομία φυσικά. Από ηλιακά (σκιαθηρικά) ρολόγια, που έδειχναν την ώρα με βάση τη σκιά πάνω σε ειδικά βαθμονομημένη επιφάνεια, μέχρι και υδραυλικά ρολόγια (κλεψύδρες), που στηρίζονταν στη σταθερή και συνεχή ροή ύδατος ανάμεσα σε δύο δοχεία, οι αρχαίοι έκαναν κυριολεκτικά θαύματα στη μέτρηση του χρόνου.
Κανένα βέβαια δεν ήταν σαν το αυτόματο ρολόι του Κτησίβιου, που μπορούσε να λειτουργεί αδιάκοπα χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση, υποδεικνύοντας τα 365 διαφορετικά ωράρια του έτους! Ένα ευφυές σύστημα δοχείων συνδεόταν σε μια πηγή νερού και μέσω βαλβίδων ασφαλείας και ελεγκτών στάθμης υδάτων κινούνταν ο δείκτης, ο οποίος υποδείκνυε την ώρα του 24ώρου σε ένα περιστρεφόμενο τύμπανο που περιείχε το διάγραμμα των ωρών της ημέρας και της νύχτας, ανάλογα με την ημερομηνία. Στο τέλος του 24ώρου, το νερό άδειαζε ταχύτατα και η διαδικασία επαναλαμβανόταν στο διηνεκές…

Το υδραυλικό ωρολόγιο του Αρχιμήδη

rrxaaxiailllika10
Το πρώτο ποτέ υδραυλικό ρολόι με χτύπους ήταν πνευματικό παιδί του μεγαλύτερου μαθηματικού του ελληνικού κόσμου. Ήταν ένα πολύπλοκο υδραυλικό ωρολόγιο με πολλά αυτόματα κινούμενα πάρεργα, τα οποία έκαναν τους δυο κίονες της πρόσοψης, μέσω αντίστοιχων κινούμενων δακτυλίων (και δύο αγαλματιδίων), να υποδεικνύουν τις ώρες που διανύονταν και τις ώρες που απέμεναν, αντίστοιχα.
Κάθε ώρα, οι κόρες των οφθαλμών ενός ανθρώπινου προσωπείου άλλαζαν χρώμα και ένα σφαιρίδιο έπεφτε με κρότο σε ένα δοχείο από το (αυτόματα) ανοιγόμενο ράμφος ενός κόρακα! Το νερό χυνόταν ταυτοχρόνως μέσα σε ογκομετρικό δοχείο και σε χρονικό διάστημα μίας ώρας ανατρεπόταν αυτόματα, οπότε δύο φίδια κινούνταν συρίζοντας προς τα πουλιά των δένδρων που σφύριζαν τρομαγμένα. Αυτός κι αν ήταν εντυπωσιακός τρόπος να μαθαίνεις την ώρα!

Το ξυπνητήρι του Αριστοτέλη

rrxaaxiailllika11
Ο Αριστοτέλης δεν ήθελε να περνά τη μέρα του στο κρεβάτι, καθώς δεν είχε χρόνο για ξόδεμα στην οδύσσειά του να αναλύσει λογικά τον κόσμο μας. Γι’ αυτό και αναγκάστηκε νε εφεύρει ένα υδραυλικό ρολόι-ξυπνητήρι ώστε να ξυπνά έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα ύπνου και να επιστρέφει γοργά στη μελέτη του. Η μαρτυρία διασώζεται στον Διογένη τον Λαέρτιο («Βίοι φιλοσόφων»), αν και δεν περιγράφει τη λειτουργία του μηχανισμού του, η οποία βασιζόταν ωστόσο στο αντίστοιχο ξυπνητήρι του Πλάτωνα.
Ένα δοχείο με νερό άδειαζε λοιπόν με προκαθορισμένο ρυθμό εκροής σε ένα άλλο δοχείο που έφερε έναν αρθρωμένο ημισφαιρικό πλωτήρα. Την προαποφασισμένη στιγμή που γέμιζε το δοχείο, ο πλωτήρας ανατρεπόταν και τα σφαιρίδια που ήταν τοποθετημένα στην επίπεδη επιφάνειά του έπεφταν σε ένα μεταλλικό κύπελλο (ή πιάτο) προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο! Όρθιος ο Αριστοτέλης στη στιγμή…

Το ξυπνητήρι του Πλάτωνα

rrxaaxiailllika12
Η πρώτη συσκευή αφύπνισης παγκοσμίως έφερε τη σφραγίδα του σοφού της αρχαιότητας και ξυπνούσε τον Πλάτωνα με σφυρίγματα! Ένα υπερκείμενο κεραμικό δοχείο τροφοδοτούσε μέσω ακροφύσιου ένα δεύτερο δοχείο, αδειάζοντας την προγραμματισμένη χρονική στιγμή με ορμή (μέσω ενός εσωτερικά τοποθετημένου αξονικού σιφωνίου) στο επόμενο κλειστό δοχείο. Ο εγκλωβισμένος αέρας εξερχόταν με πίεση σφυρίζοντας από μια σύριγγα στην κορυφή του.
Μετά τη λειτουργία του μάλιστα το ξυπνητήρι επέστρεφε αυτόματα στην αρχική του κατάσταση, ώστε να επαναρυθμιστεί για την επόμενη αφύπνιση…

Το φορητό ρολόι του Παρμενίωνα

rrxaaxiailllika13
Ένα φορητό δακτυλιοειδές ηλιακό ωρολόγιο έκλεβε όλη τη δόξα στην ελληνική αρχαιότητα. Η λειτουργία του βασιζόταν σε τρεις αρθρωτούς δακτυλίους: ο εξωτερικός ήταν προσανατολισμένος στη διεύθυνση ανατολής-δύσης, ο μεσαίος αποτελούνταν από δύο ημιδακτυλίους που όριζαν τους μήνες για τέσσερα διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη (πόλεις δηλαδή) και ο εσωτερικός δακτύλιος διαιρούνταν σε 12 ίσα τμήματα, που όριζαν τις 12 ώρες.
Κατά τη λειτουργία του ρολογιού, ο ημιδακτύλιος με τα δεδομένα της περιοχής στρεφόταν σε θέση 90 μοιρών και ο εσωτερικός δακτύλιος τοποθετούνταν στον σωστό μήνα, οπότε μια φωτεινή κηλίδα έδειχνε την ακριβή ώρα πάνω στην άντυγα! Το πολύ-ρολόι του Παρμενίωνα υπολόγιζε επίσης γεωγραφικά πλάτη, αζιμούθια και ύψη αστέρων…

Το ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη

rrxaaxiailllika14
Ο σπουδαιότερος επιστήμονας της αρχαιότητας, όταν δεν έκανε κολοσσιαίες ανακαλύψεις στους τομείς των μαθηματικών, της γεωμετρίας, της φυσικής, της αστρονομίας, της μηχανικής, της υδραυλικής, της αρχιτεκτονικής και της ναυπηγικής, επινοούσε εφευρέσεις με διαχρονική αξία. Ο υδραυλικός κοχλίας, ο ρωμαϊκός ζυγός, το περίφημο υδραυλικό ωρολόγιο με χτύπους, το αστρονομικό πλανητάριο, τα πανίσχυρα βαρούλκα, η ναυπήγηση της γιγάντιας «Συρακουσίας» και οι φοβερές πολιορκητικές μηχανές είναι μερικά μόνο από τα απίστευτα επιτεύγματά του.
Το ατμοτηλεβόλο εντασσόταν στην πολιορκητική τεχνολογία του και ήταν ένα κανόνι που λειτουργούσε με ατμό! Αποτελούνταν από έναν μεταλλικό κυλινδρικό λέβητα που έφερε πάνω του (συνδεμένο με στρόφιγγα) ένα κλειστό δοχείο με νερό. Ο λέβητας είχε στο ανοιχτό του άκρο μια ενσωματωμένη ξύλινη κάννη, στην οποία τοποθετούνταν η προς εκτόξευση λίθινη σφαίρα. Όταν ο λέβητας αποκτούσε με φωτιά την κατάλληλη θερμοκρασία, ο στρατιώτης άνοιγε τη στρόφιγγα, το νερό έπεφτε στον λέβητα, εξατμιζόταν ταχύτατα, η ξύλινη δοκός έσπαζε και η σφαίρα εκτοξευόταν.
Το βεληνεκές της σφαίρας ρυθμιζόταν από την κλίση του όπλου και την επιλεγμένη αντοχή της ξύλινης δοκού. Το φοβερό και τρομερό ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη επανασχεδίασε αιώνες αργότερα κανείς άλλος από τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι

Η Κούπα του Δικαίου του Πυθαγόρα

rrxaaxiailllika15
Ο περιβόητος φιλόσοφος και μαθηματικός ήθελε να διδάξει στους μαθητές του τις αρχές του μέτρου στη ζωή, κάνοντάς τους να ζουν με δικαιοσύνη και αρετή. Κι έτσι έφτιαξε ένα διδακτικό κύπελλο που συνόψιζε τη συλλογιστική του. Το «έξυπνο» κύπελλο κρασιού του Πυθαγόρα έφερε μια γραμμή, που καθόριζε το όριο πλήρωσης, και ένα αξονικό ή καμπύλο σιφώνιο. Όταν κάποιος το γέμιζε υπερβολικά, η στάθμη του υγρού κάλυπτε το σιφώνιο και άδειαζε αυτόματα!
Η Κούπα του Δικαίου έλεγε δηλαδή ότι όταν ξεπεράσεις το μέτρο (και διαπράξεις ύβρη), δεν θα χάσεις μόνο αυτά που ξεπέρασαν το όριο, αλλά και όσα είχες αποκτήσει μέχρι τότε…

Ο «υδραυλικός τηλέγραφος» του Αινεία

rrxaaxiailllika16
Οι τηλεπικοινωνίες καθόρισαν και καθορίζουν την τύχη των πολιτισμών και οι αρχαίοι Έλληνες έριξαν μεγάλο βάρος εδώ. Χωρίς τη σπουδαία αυτή γνώση εξάλλου ούτε η εξάπλωση των ελληνικών πόλεων-κρατών σε όλη τη Μεσόγειο ούτε η περίφημη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν θα είχαν καρποφορήσει. Ο ελληνικός κόσμος χρησιμοποίησε την απλή πυρσεία (μετάδοση μηνυμάτων με φωτιά) και έφτιαξε ένα εκτεταμένο δίκτυο φρυκτωριών (σταθμών αναμετάδοσης του μηνύματος), αν και δεν έμεινε εκεί.
Η ανάγκη για ταχεία μετάδοση πολλαπλών και διαφορετικών μηνυμάτων οδήγησε τους προγόνους μας στη σύλληψη του «υδραυλικού τηλέγραφου» (4ος αιώνας π.Χ.), μιας εκπληκτικής υδραυλικής συσκευής που απαιτούσε τη χρήση ενός μόνο πυρσού για τη μετάδοση προσυμφωνημένων μηνυμάτων!
Τη μέθοδο περιέγραψε ο Αινείας ο Τακτικός κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. στα «Πολιορκητικά» του και όπως μας λέει ο Πολύβιος (στην «Ιστορία» του), ο «υδραυλικός τηλέγραφος» χρησιμοποιήθηκε πρωτίστως για την ταχεία μεταφορά μηνυμάτων στην αχανή αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα λοιπόν, αγγελιοφόροι χρησιμοποιούν ισομεγέθη πήλινα ή μεταλλικά δοχεία με νερό, όπου επιπλέουν πλωτήρες από φελλό λίγο στενότεροι των στομίων, στη μέση των οποίων είναι στερεωμένοι ράβδοι διαιρεμένοι σε ίσα μέρη με αναγραμμένα προσυμφωνημένα μηνύματα, π.χ. «Ήρθαν ιππείς στη χώρα».
Ο χειριστής-«πομπός» δίνει σήμα ανεβάζοντας έναν αναμμένο πυρσό στον χειριστή-«δέκτη» για την αποστολή μηνύματος, περιμένει την ανύψωση του πυρσού του «δέκτη» για επιβεβαίωση και κατόπιν, κατεβάζοντας τον πυρσό, απελευθερώνουν ταυτόχρονα δύο ισομεγέθεις αυλίσκους εκκένωσης των συσκευών τους. Όταν φανεί στη συσκευή του «πομπού» το επιθυμητό μήνυμα, ο χειριστής-«πομπός» ανεβάζοντας τον πυρσό δίνει σήμα στον «δέκτη» για το ταυτόχρονο σταμάτημα της εκροής. Λόγω της ομοιότητας των συσκευών, των στομίων εκροής αλλά και της ίδιας στάθμης του ύδατος, το επιθυμητό προσυμφωνημένο μήνυμα εμφανίζεται στη συσκευή του «δέκτη».

Ο αστρολάβος του Πτολεμαίου

rrxaaxiailllika17
Τα GPS των αρχαίων Ελλήνων ήταν ένα εξαιρετικό αστρονομικό όργανο που απεικόνιζε την ουράνια σφαίρα και χρησιμοποιούνταν για τη μέτρηση του γεωγραφικού μήκους και πλάτους των παρατηρούμενων άστρων από οποιοδήποτε μέρος της Γης, αλλά και για τη μέτρηση της απόστασης Ηλίου-Σελήνης. Αποτελούνταν από επτά ομόκεντρους αρθρωτούς δακτυλίους που έδειχναν μεσημβρινούς, πόλους και ισημερινό, οριζόντιες και κατακόρυφες, την κατεύθυνση του Ηλίου, την ημερήσια περιστροφή της γήινης σφαίρας, τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη των αστέρων, ακόμα και τη σκοπευτική διάταξη.
Ήταν ένα πραγματικό αστρονομικό πολυμηχάνημα που συνόψιζε τη γεωγραφική και αστρονομική γνώση Ελλήνων, Βαβυλωνίων κ.λπ. Ο Πτολεμαίος το περιγράφει αναλυτικά στη σπουδαία «Μαθηματική σύνταξη»…

Η «ιπτάμενη περιστερά» του Αρχύτα

rrxaaxiailllika18
Αρχαία ελληνική τεχνολογία χωρίς πτητικές μηχανές δεν γίνεται! Και η ιπτάμενη περιστερά του Αρχύτα του Ταραντίνου ήταν η πρώτη αυτόνομη πτητική μηχανή της αρχαιότητας. Αποτελούνταν από ένα ελαφρύ αλλά στιβαρό κέλυφος που είχε τη μορφή περιστεριού και έφερε εσωτερικά την κύστη ενός μεγάλου ζώου.
Η αεροδυναμική περιστερά ήταν τοποθετημένη με το άνοιγμα της κύστης προσαρμοσμένο στο ανοικτό άκρο ενός θερμαινόμενου στεγανού λέβητα (ή μιας ισχυρής εμβολοφόρας αεραντλίας). Όταν η πίεση του ατμού (ή του αέρα) υπερέβαινε τη μηχανική αντοχή της σύνδεσης, η περιστερά εκτοξευόταν και συνέχιζε την πτήση της για μερικές εκατοντάδες μέτρα με τη βοήθεια της ορμής του εξερχόμενου πεπιεσμένου αέρα της κύστης, σύμφωνα με τις αρχές της αεροδυναμικής !

Πηγή: newsbeast

Τετάρτη 11 Σεπτεμβρίου 2019

Ενημερωτικό-Επιμορφωτικό Υλικό από τη συνάντηση του Γιώργου Καραβασίλη, Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου ΠΕ03 με τους ΠΕ03 των ΓΕΛ στις 6-9-2019 (Σέρρες) & 9-9-2019 (Κιλκίς)

Ενημερωτικό-Επιμορφωτικό Υλικό από τη συνάντηση με τους ΠΕ03 των ΓΕΛ στις 6-9-2019 (Σέρρες) & 9-9-2019 (Κιλκίς)

Στα παρακάτω αρχεία μπορείτε να βρείτε όλο το ενημερωτικό-επιμορφωτικό υλικό που αναπτύχθηκε στη συνάντηση με τους εκπαιδευτικούς κλάδου ΠΕ03 των ΓΕΛ της ΔΔΕ Σερρών, που πραγματοποιήθηκε στις 6-9-2019, στο 2ο ΕΠΑΛ Σερρών & τους εκπαιδευτικούς κλάδου ΠΕ03 των ΓΕΛ της ΔΔΕ Κιλκίς, που πραγματοποιήθηκε στις 9-9-2019, στο 3ο Γυμνάσιο Κιλκίς.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους που προσήλθαν και συμμετείχαν με προτάσεις, παρατηρήσεις και γόνιμες διαφοροποιήσεις.
Εύχομαι καλή σχολική χρονιά σε όλους! 
Γιώργος Καραβασίλης, Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου ΠΕ03

Παρασκευή 14 Ιουνίου 2019

Τα επτά βασικά σημεία που πρέπει να προσέξουν οι υποψήφιοι για την επιλογή της σχολής

Τα επτά βασικά σημεία που πρέπει να προσέξουν οι υποψήφιοι για την επιλογή της σχολής

Αποτέλεσμα εικόνας για μηχανογραφικα 2019
Η κατάσταση που προέκυψε μετά την ψήφιση του πολυνομοσχεδίου Γαβρόγλου μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα είναι ακόμη ρευστή και ανεξερεύνητη τόσο από τη μεγάλη πλειοψηφία των πανεπιστημιακών, που αντιστάθηκαν στα σχέδια του Υπουργού, όσο και από όσους πρόθυμα συνέβαλαν να φτάσουμε ως εδώ.

Ύστερα και από την έντονη συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή, έχει γίνει απολύτως εμφανές σε όλους ότι για το μεσσιανικής έμπνευσης σχέδιο κατάργησης των ΤΕΙ που ξεκίνησε με το Πανεπιστήμιο Δ. Αττικής για να τελειώσει (;) με το πολυνομοσχέδιο, δεν υπήρξε καμία μελέτη, πρόβλεψη, αξιολόγηση ή έστω απλή κοστολόγηση.
Θα έχουμε την ευκαιρία βέβαια αργότερα να δούμε κατά πόσον τα ΤΕΙ καταργήθηκαν ουσιαστικά ή πρόκειται για απλή μετονομασία που όμως έχει, κατά τη γνώμη μου, τα εξής τραγικά αποτελέσματα:
α) την εξαφάνιση της, άκρως απαραίτητης για την ανάπτυξη της χώρας, τεχνολογικής εκπαίδευσης,
β) τη βίαιη μετατόπιση του κέντρου βάρους της ανώτατης εκπαίδευσης από την περιφέρεια προς το κέντρο και γ) την εξίσου βίαιη απαξίωση κυρίως των σπουδών στις θεμελιώδεις επιστήμες.
Αν και ο σκοπός μας εδώ δεν είναι απολογιστικός, οφείλουμε να πούμε ότι, εκτός από τις προφανείς πολιτικές ευθύνες που ανήκουν στην κυβέρνηση, ευθύνες έχει μεταξύ άλλων και η πανεπιστημιακή κοινότητα.
Και δεν αναφέρομαι μόνο στους ‘πρόθυμους’ πρυτάνεις και όσους (ελάχιστους) υποστήριξαν αυτή τη μεθοδευμένη προσπάθεια, αλλά και στις ευθύνες που έχουμε όλοι οι υπόλοιποι, γιατί δεν αντιδράσαμε έγκαιρα και εντέλει αποτελεσματικά.
Οι ευθύνες αυτές είναι μεγάλες ιδιαίτερα απέναντι στους υποψήφιους φοιτητές οι οποίοι, σαν να μην έφτανε το άγχος των εξετάσεων, θα έχουν τώρα και την έγνοια μήπως το τμήμα στο οποίο θα εισαχθούν δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα ‘πουκάμισο αδειανό’.
Υπάρχει όμως τρόπος να ξεχωρίσουν οι υποψήφιοι τα τμήματα που προσφέρουν αξιοπρεπώς όσα επαγγέλλεται ο τίτλος τους;
Η απάντηση είναι θετική, αν και πρόκειται για μια δύσκολη και κοπιαστική εργασία, την οποία ίσως κακώς δεν έχουμε συνηθίσει να κάνουμε στην Ελλάδα, όπου δεν έχουν αναπτυχθεί υποβοηθητικά εργαλεία για το ευρύ κοινό, όπως σε άλλες χώρες.
Μέχρι τώρα οι υποψήφιοι εμπιστεύονταν βολονταριστικά το δημόσιο πανεπιστήμιο – στην ουσία το κράτος – ίσως γιατί πίστευαν ότι εκείνο που έχει τελικά σημασία είναι το ‘χαρτί’, το οποίο, συνεπικουρούμενο από το ρουσφέτι, θα τους βοηθήσει κάποια στιγμή να βολευτούν.
Είναι άραγε αυτές προοπτικές ζωής για νέους ανθρώπους; Ποτέ δεν ήταν.
Όμως τώρα που χιλιάδες άλλοι νέοι θα έχουν το ίδιο χαρτί και το ρουσφέτι είναι δυσκολότερο, αν θέλουμε να επιβιώσει η χώρα μας, είναι πιο απαραίτητο από ποτέ να περάσουμε, από τα ‘χαρτιά’ στα γράμματα.
Επομένως, η επιλογή του τμήματος που θα σπουδάσει κανείς δεν μπορεί να γίνεται, όπως γινόταν ως τώρα, με μοναδικά κριτήρια την εγγύτητα στον τόπο κατοικίας και την επικρατούσα εντύπωση για την επαγγελματική προοπτική των αποφοίτων.
Είναι πολύ ασφαλέστερο η επιλογή αυτή να γίνει με κριτήρια το αντικείμενο που ταιριάζει στην προσωπικότητα του φοιτητή και την απαίτηση να θεραπεύεται το αντικείμενο αυτό σε αξιοπρεπές επίπεδο στο συγκεκριμένο τμήμα.
Σε αυτή την προσπάθεια υπάρχουν ορισμένα ζητήματα, τα οποία κάθε υποψήφιος οφείλει να εξετάσει και τα οποία αποκαλύπτουν πλήρως την πραγματικότητα του κατά Γαβρόγλου ‘ενιαίου χώρου ανώτατης εκπαίδευσης’.
Ξεκινάει κανείς από τα ευκολότερα:
Α) Ο Τίτλος. Υπάρχουν πλέον πολλά τμήματα με ευφάνταστους σύνθετους τίτλους που δεν έχουν διεθνές αντίστοιχο και παραπέμπουν ενδεχομένως σε τίτλους εξειδικευμένων μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν είναι οι καλύτερες επιλογές.
Β) Ιστοσελίδες. Φαίνεται απλοϊκό, αλλά η ποιότητα των ιστοσελίδων ενός τμήματος λέει πολλά για την πραγματική εικόνα – ξεχάστε τα τμήματα που δεν έχουν καθόλου ή έχουν ελλιπείς ιστοσελίδες!
Γ) Αριθμός διδασκόντων. Για παράδειγμα, ένα τμήμα Πολυτεχνείου δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τα 50-60 μαθήματα και εργαστήρια του προγράμματος σπουδών του με λιγότερους από 20 καθηγητές. Ο νόμος Γαβρόγλου προβλέπει τουλάχιστον 8 για τα νέα τμήματα, είναι όμως βέβαιο ότι κανένα από αυτά δεν θα έχει τόσους το Σεπτέμβρη, αφού ο μέσος χρόνος από την προκήρυξη της θέσης μέχρι την ανάληψη υπηρεσίας ενός καθηγητή είναι 1,5-2 έτη! Εκτός βέβαια από τον αριθμό των καθηγητών είναι φυσικά σημαντικό να δει κανείς και την ποιότητα τους. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να γίνει τμήμα μηχανικών χωρίς καθηγητές μηχανικούς όπως δεν μπορεί να γίνει ιατρική χωρίς γιατρούς, νομική χωρίς δικηγόρους κ.ά, επίσης δεν μπορεί το διδακτικό έργο να στηρίζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο σε συμβασιούχους που προσλαμβάνονται για την απόκτηση διδακτικής εμπειρίας, με αμοιβές για τις οποίες θα έπρεπε να ντρεπόμαστε. Ο κ. Γαβρόγλου βέβαια έχει άλλη άποψη. Υπάρχουν πάρα πολλά τμήματα, με βαρύγδουπους τίτλους, απλωμένα σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, τα οποία αυτή τη στιγμή – τρεις μήνες προτού υποδεχθούν τους πρώτους τους φοιτητές – δεν διαθέτουν καθόλου προσωπικό, πρόγραμμα σπουδών κ.ά.
Δ) Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ). Κάθε τμήμα είναι υποχρεωμένο να αναρτά τον Οδηγό Σπουδών (ΟΣ) του στην ιστοσελίδα του πριν την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους. Ο ΟΣ πρέπει να περιλαμβάνει τα μαθήματα όλων των εξαμήνων του ΠΣ, καθένα με την ύλη, τις πιστωτικές μονάδες (ECTS1), τα μαθησιακά αποτελέσματα, τα συγγράμματα που προτείνονται και τους διδάσκοντες καθηγητές. Προφανώς στα νέα τμήματα τίποτε από αυτά δεν θα υπάρχει τον Σεπτέμβρη. Από την ποιότητα του ΟΣ διαφαίνεται πολύ καλά η σημασία που δίνει ένα τμήμα στο εκπαιδευτικό έργο.
ΣΤ) Αξιολόγηση. Το 2013 έγινε για πρώτη και – μέχρι τώρα – τελευταία φορά αξιολόγηση όλων των πανεπιστημιακών τμημάτων στην Ελλάδα από επιτροπές διακεκριμένων επιστημόνων του εξωτερικού. Παρόλο που ήταν μια σχετικά νέα διαδικασία και γι’ αυτό μάλλον επιεικής και παρόλο που τα κριτήρια δεν ήταν ενιαία ούτε συγκριτικά μεταξύ ομοειδών τμημάτων, οι εκθέσεις εξωτερικής αξιολόγησης είναι δημόσιες και αποτελούν πολύτιμο υλικό για όλους. Μπορείτε να τις δείτε στην ιστοσελίδα κάθε τμήματος ή όλες μαζί συγκεντρωμένες στην ιστοσελίδα  της ΑΔΙΠ2. Τα τμήματα των ΤΕΙ αξιολογήθηκαν, επίσης, αργότερα, και θα μπορούσε να δει κανείς τις σχετικές εκθέσεις για τα τμήματα που μετεξελίχθηκαν σε τμήματα ΑΕΙ. Μια προσεκτική ανάγνωση των παρατηρήσεων της οικείας σε κάθε περίπτωση επιτροπής φανερώνει αρκετά πράγματα.
Ζ) Έρευνα. Οι επιδόσεις του προσωπικού ενός τμήματος στην έρευνα είναι καθρέφτης της ποιότητας του έργου. Η έρευνα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπαίδευση σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Δεν νοείται τμήμα ΑΕΙ του οποίου το προσωπικό δεν ασχολείται με την έρευνα.
Η) Αριθμός Εισακτέων. Οι ίσες ευκαιρίες στην πρόσβαση στα πανεπιστήμια είναι ανθρώπινο δικαίωμα και συνταγματικά κατοχυρωμένη υποχρέωση του κράτους. Άλλο όμως ίσες ευκαιρίες και άλλο εισαγωγή όλων, ανεξαρτήτως προσπάθειας – το τελευταίο είναι απλώς λαϊκισμός και δεν γίνεται πουθενά. Ακόμα και στα κράτη τα οποία έχουν την οικονομική δυνατότητα και επιτρέπουν την πρόσβαση σε όλους όσους έχουν εθνικό απολυτήριο, αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση βέβαιη αποφοίτηση. Εκεί όμως το κράτος φροντίζει να δίνει εναλλακτικές διεξόδους και δεύτερες ευκαιρίες στους φοιτητές που δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν ένα πρόγραμμα σπουδών. Είναι προφανές ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχεται σε ένα τμήμα με δεδομένο αριθμό προσωπικού, είναι αντιστρόφως ανάλογη του αριθμού των εισακτέων. Διεθνώς, βασικός παράγοντας θεωρείται η αναλογία διδασκόντων προς διδασκομένους, η οποία είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική για την Ελλάδα: σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT για το 2016, είμαστε στην τελευταία θέση στην Ευρώπη (1/39,6) με τεράστια διαφορά από τον αμέσως καλύτερο (1/21,2) ή το μέσο όρο της Ευρώπης των 28 (1/15)3. Οι αριθμοί αυτοί είναι μη αμφισβητήσιμοι και δεν έχουν βελτιωθεί έκτοτε. Αυτά συμβαίνουν όταν οι εκάστοτε Ελληνικές κυβερνήσεις θεωρούν κύριο μέσο άσκησης πολιτικής το ‘μηχανογραφικό’ – δηλαδή το μέλλον των παιδιών μας.
Με βάση τα παραπάνω, η επιλογή τμήματος μπορεί να γίνει σχετικά ασφαλής, κυρίως για όσους έχουν εξασφαλίσει υψηλές βαθμολογίες, όμως το πρόβλημα της εξέλιξης της ανώτατης παιδείας στη χώρα είναι πολύ ευρύτερο και θα παραμείνει για καιρό ασαφές.
Πρέπει να συνυπολογίσει κανείς το νέο σύστημα εισαγωγής το οποίο από του χρόνου, εφόσον εφαρμοστεί, θα έχει καταλυτικές συνέπειες στο χάρτη των ΑΕΙ, απαξιώνοντας a priori ένα μεγάλο μέρος των πανεπιστημιακών τμημάτων κυρίως στις θεμελιώδεις επιστήμες και στα πιο απομακρυσμένα ΑΕΙ.
Σε κάθε περίπτωση η επιλογή θα γίνεται δυσκολότερη στα χρόνια που έρχονται και θα χρειαστεί, εκτός από την πιστοποίηση με συγκεκριμένα κριτήρια ανά ειδικότητα, η αξιολόγηση να αποκτήσει τακτικό χαρακτήρα ως εργαλείο βελτίωσης της ποιότητας και να αναπτυχθούν αξιόπιστες ανεξάρτητες κατατάξεις.


1 ECTS: European Credit Transfer System (https://www.upatras.gr/el/ects)
2 ΑΔΙΠ: Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (www.adip.gr)
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Tertiary_ed…

Δημήτρης Ματαράς
Κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών